Het verminderen van de gasvraag door het werken met een biedladder, het gedwongen afsluiten van grote bedrijven of, als uiterste consequentie: het afsluiten en evacueren van hele steden. De contouren van een crisisplan bij plotselinge ernstige gastekorten beginnen zich af te tekenen.

Door: Tijdo van der Zee
In: Energeia
Datum: 24 augustus 2018

Het ministerie van Economische Zaken en Klimaat werkt sinds eind vorig jaar samen met landelijk gasnetbeheerder GTS aan een Bescherm- en Herstelplan Gas. Dat is gericht op het veilig afschakelen bij een calamiteit en het na afloop weer snel en veilig herstellen van de gaslevering.

Door Kamervragen van onder meer GroenLinks kwam over de voortgang van dit plan de afgelopen maanden al wat informatie naar buiten, maar de bedoeling was dat de Kamer pas meer in detail geïnformeerd zou worden aan het eind van dit jaar.
WOB-verzoek

Door een WOB-verzoek van actualiteitenprogramma EenVandaag komen nu al wat van de concepten van zo’n crisisplan naar buiten, inclusief de voortdurende aanpassingen en aanvullingen (veel ook onleesbaar gemaakt) per mail door het ministerie en GTS.

Nederland heeft al sinds 2012 een ‘Noodplan Leverings- en Voorzieningszekerheid Aardgas’. Destijds was dat een eis vanuit Brussel. De Europese Unie had de Verordening 994/2010 opgesteld en die was een direct antwoord op de problemen die ontstonden toen in 2009 de levering van Russisch gas richting de EU stokte, omdat Moskou de gaskraan dichtdraaide vanwege de situatie met Oekraïne.

Dat plan was redelijk eenvoudig van opzet. Er bestond nog weinig zorg over haperende gasleveringen.

Vorig jaar werd nieuwe Europese regelgeving van kracht. Daarin wordt onder meer specifiek ingegaan op hoe lidstaten een nationaal afschakelplan gas zouden kunnen inrichten.

Het Bescherm- en Herstelplan Gas,waaraan nu gewerkt wordt, neemt deze verordening als uitgangspunt.
Laconiek

Zo laconiek als er zeven jaar geleden over het Noodplan Leverings- en Voorzieningszekerheid Aardgas werd gedaan, zo serieus lijkt nu het Bescherm- en Herstelplan Gas.

Dat lijkt enerzijds te maken te hebben met toegenomen zorgen over de dreiging van terrorisme, of plotselinge staking van leveringen uit bijvoorbeeld Rusland. Anderzijds speelt onzekerheid over de toekomst van het Groninger-gasveld een belangrijke rol.

De ambtenaren hebben twee varianten uitgewerkt: het ‘3 uur scenario’, in geval van een “onmiddellijke uitval”. En een ‘3 weken scenario’. Dit scenario lijkt vooral opgezet om het hoofd te kunnen bieden aan “een politiek besluit waarin versnelde afbouw van de gasproductie in Groningen wordt afgedwongen.”

In het eerste scenario is het alleen mogelijk om op het niveau van een Gas Ontvang Station te schakelen, waarbij GTS de eerst aangewezen partij is om te handelen.
Monteurs op pad

In het tweede scenario is er wel ruimte, zij het beperkt, om “monteurs op pad” te sturen om bij afnemers de gasaansluiting af te sluiten.

Maar wie schakel je het eerst af? Grote bedrijven? Huishoudens? In zekere zin ligt de volgorde al een beetje vast, want huishoudens zijn beschermd. Ook ziekenhuizen vallen ook al jaren onder het kopje ‘beschermde afnemers’.

Toch betekent dit niet dat de volgorde al helemaal vast ligt. “Door de vele crisisscenario’s is het niet mogelijk om één adequaat afschakelplan in het calamiteitenplan op te nemen.” Met een nog uit te kristalliseren afschakelmethodiek kan in reactie op een specifiek scenario wel redelijk eenvoudig een afschakelplan opgesteld worden.
Net op druk

Afschakelen gebeurt “idealiter aan de hoofdafsluiter van de gasafnemer, zodat het net van GTS of de regionale netbeheerders op druk blijft”. De tegendruk van het gas zorgt ervoor dat de leidingen niet lek raken.

De ambtenaren hebben het in hun communicatie onderling over een escalatieladder. Naar de ernst van de zaak kan er opgeschaald worden, waarbij elke volgende stap minder wenselijk wordt geacht.

De eerste stap is bijna geheel gebaseerd op vrijwilligheid en wordt een biedladder genoemd. Bedrijven kunnen aangeven tegen welke vergoeding zij hun processen geheel of gedeeltelijk willen stilleggen.

Dan volgen gedwongen maatregelen. Eerst moeten grote bedrijven die rechtstreeks op het net van GTS zijn aangesloten er aan geloven, dan volgen bedrijven in de regionale gasnetten.
Evacuaties

In het uiterste geval worden hele steden van het gas afgesloten, die daardoor onleefbaar worden en dus in zijn geheel zullen worden geëvacueerd.

EenVandaag maakte op basis van de gewobte documenten een artikel met de titel: ‘Geheim plan ministerie: Nederland niet klaar voor gevolgen gastekort’. Het ministerie kan zich niet vinden in deze interpretatie.

Woordvoerder Job van de Sande: “Er wordt op dit moment gewerkt aan een reguliere herziening van de calamiteitenplannen. Die moet eind dit jaar gereed zijn. De stukken die EenVandaag heeft opgevraagd via de WOB hebben betrekking op de voorbereiding van dat nieuwe calamiteitenplan.Daarin worden ook aandachtspunten genoemd die in het nieuwe plan zullen worden geadresseerd. Maar het klopt dus niet dat Nederland op dit moment niet klaar is voor een calamiteit.”
Winningsplan

Deze vrijdag presenteerde minister Eric Wiebes (EZ) zijn winningsplan voor 2019. De NAM mag het komende jaar 19,4 mrd kubieke meter gas winnen. Eén van de adviezen die aan dit besluit ten grondslag ligt komt van het COT, het Instituut voor Veiligheids- en Crisismanagement. Het COT heeft in kaart gebracht wat de mogelijke maatschappelijke en veiligheidsrisico’s zijn bij het verminderen van gaswinning onder het leveringszekerheidsniveau.

Interessant is dat hierin over precies dezelfde scenario’s wordt gesproken als in het concept afschakelplan waar EenVandaag over spreekt.