Duurzame energie, Energie in Europa, Nederland en de wereld

Duitse windparken, Nederlands luchtruim

Een reactie plaatsen
Advertenties
Slimme meter

De veiligheid van de slimme meter

Een reactie plaatsen

De komst van de slimme gas- en elektriciteitsmeter brengt de nodige privacy- en veiligheidsissues met zich mee, die voorheen, met de oude analoge telwerken, niet speelden. Een inventarisatie van de zwakke punten van de P1- en de P4-poort en van de slimme meters zelf.

Door: Tijdo van der Zee, in Installatie Journaal 2016

Een vervelend probleem rond de slimme meter diende zich aan op de eerste dag van dit nieuwe jaar voor netbeheerders, energieleveranciers en energie-app- ontwikkelaars.  De stroommeter type 382 DSMR 2.2+ van het Sloveense bedrijf Iskrameco bleek onverwachts niet overweg te kunnen met het
jaartal ‘2016’ van de gasmeters van Flonidan en Landis+Gyr. Dat had als gevolg dat in 400.000 huishoudens de gasmeterstanden niet konden worden doorgegeven aan de netbeheerder, en ook niet via aan de P1-poort aan de energiedienstenaanbieders. Het euvel werd pas na ruim twee weken verholpen door het installeren van een software-update. “Bij facturatie zal in sommige gevallen een
schatting van het gasverbruik of het persoonlijk doorgeven van de gasmeterstand moeten plaatsvinden”, zegt Netbeheer Nederland-woordvoerder Martijn Boelhouwer. Hij benadrukt dat de data van de gasmeter nooit in gevaar zijn geweest, maar hij erkent wel dat de storing aantoont dat de introductie van software in de meterkast “bepaalde risico’s met zich meebrengt”.

Er kúnnen dus dingen fout gaan met de slimme meter. Maar dat betekent nog niet direct dat kwaadwillenden dat bewust, op afstand en op grote schaal zomaar even kunnen doen. De slimme meter moet namelijk voldoen aan wettelijke eisen, die zijn vastgelegd in het ‘Besluit op afstand uitleesbare meetinrichtingen’. Die veiligheidseisen ontwikkelen mee met de voortschrijdende
technologie en worden dus steeds strenger. Dit is één van de redenen dat er telkens nieuwe meters op de markt komen (DSMR2.2, DSMR 4.0/4.2 en DSMR5.0).

In november vorig jaar rondde het European Network for Cyber Security (ENCS) – een in 2012 op Nederlands initiatief opgericht Europees kenniscentrum voor cybersecurity – een zeven maanden lange test af naar de betrouwbaarheid van de wat oudere generaties slimme meter, de DSMR 2.2 en DSMR 4.0. Voldeden deze nog aan de normen? Grotendeels wel, stelt security-adviseur Boas Bierings van netbeheerder Enexis, die bij de test betrokken was eerder. “Er zijn geen schokkende dingen uitgekomen. Als je zo lang test, kom je altijd wel verbeterpunten tegen, maar dat is op het niveau van punten en komma’s, bits en bytes”, zo zei hij tegen nieuwsbureau Energeia. Op dit moment is er geen dringende actie nodig, aldus de adviseur, aanpassingen kunnen worden meegenomen bij een volgende software-update van de digitale meters.

Wat die bits en bytes dan inhoudelijk betekenen, wil Bierings tegenover Installatie Journaal/Gawalo niet toelichten. “Wij zullen niet ingaan op de exacte resultaten van de securitytesten. De netbeheerders zullen de resultaten wel delen met de meterleveranciers en door middel van software updates kunnen de netbeheerders waar nodig de slimme meters verbeteren.” Bierings wijst op een positief effect van het besluit enige jaren geleden om de
mogelijkheid van op afstand afknijpen en afsluiten uit de meter te halen. Dat heeft er namelijk toe geleid dat “de impact van een mogelijk hack kleiner zal zijn”. Volgens Bierings hoeven installateurs
van de slimme meter overigens niet bang te zijn dat zij met een slordige installatie de veiligheid van het meetsysteem in gevaar brengen. “De security van de slimme meter is niet afhankelijk van de
installateur”, aldus Bierings beslist.

Identiteitsfraude
Het onderzoek van het ENCS beperkte zich tot de slimme meter zelf en liet de P1-poort en de P4-poort buiten beschouwing. Toch kennen deze poorten hun eigen gevaren. Dat bleek bijvoorbeeld
begin vorig jaar, toen journalist Jaap Meijers aantoonde hoe eenvoudig het was om bij ODA’s (onafhankelijke dienstenaanbieders) energiegegevens uit die P4-poort binnen te halen van iemand anders. ODA’s zijn bedrijven die, met toestemming van de klant, de energiedata die bij de netbeheerders liggen, op te vragen en door te sturen. Maar het bleek dat je met speels gemak de
naam en het adres van iemand anders dan jezelf kon invullen,  waarna de energiedata van die persoon je tegemoet stroomden.

Toen deze identiteitsfraudegevoeligheid bekend werd, trapte
Netbeheer Nederland onmiddellijk op de rem wat betreft gegevensverstrekking aan ODA’s. Inmiddels zijn de betrokken partijen hard bezig met het vinden van een algemeen geaccepteerde en juridisch verankerde oplossing voor het probleem. Die ligt in een gedragscode, waar netbeheerders, ODA’s, leveranciers, het ministerie van Economische Zaken, de ACM en het College voor de
Bescherming van Persoonsgegevens naar verwachting in februari hun handtekening onder zetten, waarna de code in de Staatscourant gepubliceerd zal worden.

Hoewel op dit moment dus nog niet bindend, hebben ODA’s zich al wel gecommitteerd aan de gedragscode, zegt Joost Zonneveld van VEDEK, de branchevereniging voor ODA’s. Die code behelst dat klanten vier verificatie-opties voorgeschoteld krijgen. Dat zijn een handtekening op papier, een toegestuurde brief met daarop een activatiecode, de meterstand of het meternummer. “Ook dit is
natuurlijk geen waterdicht systeem, maar het maakt fraude, en zeker massale fraude, een stuk moeilijker”, zegt Zonneveld. Ook voor verhuizingen komt een regeling, omdat nu iemand die verhuisd is nog de energiegegevens van de nieuwe bewoner doorkrijgt. Dat verandert. Zonneveld: “Bij een melding van een inhuizing of uithuizing wordt de doorgifte van de data stopgezet. En dan
moet men zich daarna actief weer aanmelden.” Of ODA’s nu blij zijn of niet, met deze maatregelen, is niet helemaal duidelijk. “In ieder geval kost het implementeren ervan wel een heleboel extra werk”,
aldus Zonneveld.

TV-programma’s
Blijft over de P1-poort. Deze poort is een mogelijke punt van zorg, omdat de energiedata uit de P1-poort zo gedetailleerd zijn, dat je er volledige gedragspatronen uit kan destilleren. Wellicht is dat iets
minder een security-verhaal, maar des te meer een privacy-issue. De informatie uit de slimme meter is namelijk zó gedetailleerd dat je er bijvoorbeeld uit op kan maken welk televisieprogramma je kijkt,
zo toonden de hackers Dario Carluccio en Stephan Brinkhaus vier jaar geleden al aan (video te zien op Youtube).

Eén van de producten die gebruik maakt van de gegevens uit de P1-poort, is de slimme thermostaat Toon (voorheen van Quby, tegenwoordig eigendom van Eneco). Deze thermostaat maakt gebruik van een open Toon-platform waar app-ontwikkelaars in de nabije toekomst apps kunnen ontwikkelen en aan Toon gebruikers kunnen aanbieden. Nu al is het bijvoorbeeld mogelijk om de rookmelder van Eneco aan Toon te koppelen.

\Bij Eneco is men zich er bewust van dat het gebruik van een open platform een privacy-risico met zich meebrengt, zegt Jilles van den Beukel, manager Regulatory Affairs bij Eneco. “Partijen die gebruik gaan maken van ons platform, moeten daarom ook onze privacy-uitgangspunten hanteren.” Eneco heeft in mei vorig jaar een privacy-board opgericht waarin vijf Eneco-medewerkers zitten, waaronder iemand van Toon. “Deze board is een spin in het web binnen Eneco. Iedereen die een product wil lanceren met een privacy-component moet langs deze board”, aldus Van den Beukel. Overigens is het aanstellen van een privacy officer onder de nieuwe EU privacyregelgeving binnenkort verplicht. Van den Beukel ziet in het algemeen dat privacy door bedrijven nogal eens defensief wordt geïnterpreteerd. “Wij willen daarin proactief zijn. Door de gebruiker bij nieuwe producten vooraf altijd goed te informeren.”

Slimme meter

Slimme meter-markt voor installateurs komt nog niet echt van de grond

Een reactie plaatsen

De uitrol van de slimme meter heeft voor een beperkt aantal installateurs erg goed uitgepakt. Zij zijn door het plaatsen van honderdduizenden slimme gas- en elektriciteitsmeters de komende jaren verzekerd van werk. Maar van de markt voor ‘derdenplaatsers’ komt vooralsnog niet veel terecht. Installatie Journaal/Gawalo bezocht in Breda installateur Baas, die een flink deel van het Enexis-gebied voor zijn rekening neemt.

Door: Tijdo van der Zee in GAWALO november 2015

Erg veel ervaring met het plaatsen van de slimme meter had Baas BV niet, toen het zich in 2014 inschreef voor de aanbesteding van netbeheerder Enexis. Ja, het bedrijf had in 2006 in een pilot in
Sprang Capelle een aantal eerste generatie slimme meters gemonteerd. Maar daar hield het wel mee op. De kleinschalige uitrol had Baas aan zich voorbij laten gaan, maar de grootschalige uitrol was een wel érg wenkend perspectief. En het lukte. In het zuidelijke deel van het verzorgingsgebied van Enexis werd Baas, samen met Kemkens/Volta en Bam geselecteerd om tot 2020 elk huishouden een aanbieding te doen. Voor het noordelijke netwerk werden dat Bam en Geas Energiewacht.

Baas, Kemkens/Volta en Bam hebben het zuidelijke gebied onderling weer min of meer verdeeld. Baas kan voor deze opdracht voor Enexis voornamelijk westelijk Brabant tot zijn werkterrein
rekenen. De klus is groot en vraagt dan ook het nodige van de planningscapaciteit van Baas. Vorig jaar ging het om 12.000 adressen, die jaar moeten het er 30.000 worden, in 2016 zijn 40.000
huishoudens aan de beurt en in 2017 zelfs 50.000. “ De aantallen nemen toe gedurende het jaar. Dat is een lastig element aan deze opdracht. Je hebt daardoor steeds meer monteurs nodig.” Dat zegt
Roy Pals, die als projectleider Slimme Meters verantwoordelijk was voor de aanbesteding en de opzet van het project.

Baas heeft inmiddels een flinke buitendienst van monteurs die dagelijks op pad is om de oude meters voor nieuwe slimme exemplaren verruilen. Op het moment van schrijven (begin september) gaat het om ongeveer 20 man voor Enexis (niet alleen in het zuiden, ook in het noorden van het land), maar ook voor Stedin loopt een aantal monteurs rond. “In totaal zijn het er zo’n 40”, schat Pals. “En dagelijks nemen zij ieder zo’n 7 tot 9 huishoudens voor hun rekening.” Die monteurs krijgen allemaal een gedegen interne opleiding van vier weken, inclusief een meelooptraject, die wordt verzorgd door twee docenten, die tegelijk enkele dagen per week de gedane installaties op locatie inspecteert. Pals is trots op Baas’ opleiding. “Daarmee zijn wij onderscheidend”, stelt hij, “en het gaat dan niet alleen om technische kwalificaties, zoals een VIAG- en BEI-erkenning, maar ook om klantgerichtheid.”

Niet alle wijken lopen even soepel. Er zijn straten waarbij relatief veel mensen op de dag van de afspraak voor de meterwissel niet thuis blijken. Er zijn ook wijken waar het percentage juist heel
hoog ligt. “De gemiddelde dekkingsgraad ligt ongeveer op 90%, inclusief een weigeringspercentage van ongeveer 3%”, schat Pals.

Vanwege een tekort aan slimme gasmeters – de netbeheerders werken met gasmeters van Elster, Landis+Gyr en Itron – eerder dit jaar (zie kader) heeft Baas in de eerste maanden van 2015 veel wijken onder handen genomen met een warmtenet en waar in de woningen dus alleen een elektriciteitsmeter hangt, zoals in de Haagse Beemden in Breda. Monteurs hebben hier de keuze tussen e-meters van Landis+Gyr en Kaifa/IBM. “We hebben dit jaar zo’n 8.000 solo-elektrische woningen gedaan, dat is relatief veel”, zegt Pals. En de elektriciteitsmeter is ook wat lastiger om te vervangen. Vooral de 3-fase- meter (zo’n 35% van het totaal) vergt concentratie, onder meer vanwege de vele kleuren fasedraden. Pals: “Je hebt het over bestaande bouw, dus je ziet een heel palet aan kleuren voorbij komen.” Ook het feit dat er bij de e-meter spanningsloos gewerkt moet worden vraagt van de monteurs extra oplettendheid. De gasmeter is wat dat betreft minder veeleisend. Al komen de monteurs hier ook wel gekke dingen tegen, zoals een gasmeter die te ver weg hangt van de e-meter, waardoor de draadloze connectie niet tot stand kan komen. “De monteurs testen dit eerst, het zou niet fijn zijn als ze erachter kwamen dat de verbinding niet werkt als ze de meter al vervangen hebben”, zegt Pals.

Derdenplaatsing
Behalve via de contracten met de netbeheerders kunnen installateurs ook op een andere manier een plekje veroveren in de slimme-meter- markt. Dat namelijk via de regeling die ‘derdenplaatsing’ genoemd wordt. Consumenten kunnen namelijk al voordat ze officieel aan de beurt zijn in de grootschalige uitrolplanning voor een bedrag van enkele tientjes een slimme meter aanvragen. Installateurs die de juiste bevoegdheid hebben kunnen die derdenplaatsing verzorgen. Bijvoorbeeld tegelijk met de plaatsing van pv-panelen of een cv-ketel. Omdat de netbeheerder minder kosten

hoeft te maken als een ander bedrijf de installatie van de slimme meter voor zijn rekening neemt, moet de netbeheerder de installateur voor dit werk 19 euro betalen. Dat bedrag is bepaald door de bespaarde kosten te nemen en daar dan van af te trekken de administratieve kosten en de kosten die de netbeheerder maakt voor het oplossen van foutjes door de installateur. Volgens het ministerie van Economische Zaken kunnen installateurs op dit bedrag een redelijke business case bouwen, maar branchevereniging Uneto-VNI, die in een eerder stadium een nieuwe markt voor installateurs zag opdoemen, vindt het bedrag bespottelijk laag. Woordvoerder Dick Reijman van Uneto-VNI laat weten: “Volgens Uneto-VNI betekent dit dat de uitrol van slimme meters forse vertraging oploopt.”

Uneto-VNI vecht een moeizame strijd rond de derdenplaatsingen. In 2011 concludeerde DNV GL (toen nog Kema) dat “plaatsing door derden risico’s met zich meebrengt op het gebied van veiligheid
van de meetinfrastructuur, waardoor de netbeheerder extra kosten zou moeten maken.” En in 2013 stelde de Autoriteit Consument en Markt (ACM) dat de uitrol van de slimme meter eigenlijk wel
redelijk volgens planning verliep, waardoor “het geven van een impuls aan derdenplaatsingen op dit moment niet noodzakelijk is.” Toch is er sinds 2011 wel iets verbeterd. Toen stelde Kema nog voor
om het tarief op 0 euro te stellen, terwijl dit momenteel op 19 euro ligt. Deze verhoging wordt veroorzaakt door hogere uurlonen en hogere installatiekosten, omdat er tegenwoordig relatief meer
wordt geïnstalleerd in bestaande bouw.

Hoe het ook zij, Uneto-VNI legt zich er niet bij neer. Reijman: “We vinden dit tarief niet correct en zullen zeker nog actie ondernemen.” De suggestie dat er fouten gemaakt worden door onervaren
installateurs wijft Reijman weg. “We zien geen problemen ontstaan als kleine installateurs zich gaan bezighouden met de plaatsing van slimme meters. Om de kwaliteit te garanderen, heeft Uneto-VNI in
nauwe samenwerking met Netbeheer Nederland een opleiding en erkenningsregeling ontwikkeld. Ook kleinere installateurs zijn zo prima in staat een bijdrage te leveren aan de versnelde uitrol van slimme meters. Dit draagt bij aan meer energiebewustzijn en uiteindelijk aan minder energieverbruik in de gebouwde omgeving.”

Maar voor 19 euro zullen installateurs zich inderdaad niet snel laten bijscholen. Zij kijken liever nog even de kat uit de boom kijkt, zo blijkt uit de cijfers van erkenningsorganisatie Sterkin, waar installateurs hun slimme-meter- bevoegdheden kunnen halen. Volgens directeur Gert Jan Wilbrink van Sterkin heeft een “tiental” installateurs een aanvraag lopen, maar is er nog niet één echt erkend
omdat tot nu toe geen enkel bedrijf de juiste diploma’s heeft ingediend.

KADER

Logistieke problemen
Eerder dit jaar konden niet voldoende slimme meters geleverd worden vanwege logistieke problemen bij de fabrikanten en omdat één van de drie slimme gasmeters (een betrouwbare bron
meldt dat dit de Elster-gasmeter was) niet aan de kwaliteitseisen voldeed. Netbeheer Nederland heeft met het ministerie van Economische Zaken afgesproken om het doel voor dit jaar terug te
schroeven van 811.000 naar 744.000. Deze vermindering moet in de jaren 2016 en 2017 weer gecompenseerd worden, zodat de uitrol geen vertraging oploopt. Hoewel Netbeheer Nederland niet
wil zeggen welke gasmeter niet door de kwaliteitstest heen kwam, wil woordvoerder Martijn Boelhouwer wel kwijt om welke problemen het ging: “Onder meer om issues in de interne supply
chain (productie), de firmware en een microprocessor van een toeleverancier die niet aan de gestelde eisen voldeed.” Op dit moment zijn de gasmeters van de drie leveranciers wel in orde.

Overig

Vernieuwde wko bij Nijmeegse universiteit is nu vooral een buffer

Een reactie plaatsen

De warmte-koudeopslaginstallatie (wko) van de Radboud Universiteit in Nijmegen onderging vier jaar geleden een ingrijpende transformatie. Daarmee ging de efficiëntie omhoog en verminderde het koudeoverschot. De koude en warme bronnen fungeren nu vooral als een soort buffer, die bijspringt als de onderlinge uitwisseling tussen de gebouwen niet voldoet in de behoefte.

Tekst: Tijdo van der Zee
Dit artikel werd gepubliceerd in Gawalo op vrijdag 30 mei 2014

De Radboud Universiteit koos in 2003 voor een warmte-koudeopslagsysteem voor het nieuwe Huygensgebouw, waar de faculteit Natuurwetenschappen, Wiskunde en Informatica zijn intrek nam. Het systeem werd gevoed door vijf warme en vijf koude bronnen van ongeveer vijftig meter diep met een debiet van maximaal 90 m3 per uur. Dat betekent een verwarmingscapaciteit van 4,5 MW en een koelvermogen van 8 MW. Enkele jaren later werd ook het Linnaeus-gebouw op het systeem aangesloten, waar ondersteunende diensten huizen zoals het Universitair Vastgoed Bedrijf.

Ontwerpfouten

Twee ‘ontwerpfouten’ van de installatie leidden echter tot een ondermaats presteren van de wko. Ten eerste was het systeem ingeregeld per seizoen. Dat betekent dat in de lente geput werd uit de koude bronnen. In de herfst schakelde het systeem om en werden de warme bronnen aangeboord. Dat maakte het systeem inflexibel: als een gebruiker koude nodig had in de winter, moest het systeem de koeltorens op het dak aanspreken. En bij benodigde warmte in de zomer, moesten de ketels bijspringen, zo legt Wim Kapel, energiecoördinator bij de Radboud Universiteit, uit. Een ander probleem was dat er geen toerenregelaars op de bronpompen waren geïnstalleerd. Dat betekende dat er alleen maar in grote stappen van telkens 90 m3 per uur kon worden bij- of afgeschakeld. Hierdoor werd er eigenlijk altijd teveel bronwater verpompt en dat leidde weer tot lage temperatuurverschillen tussen de koude en warme bronnen. Dit verschil was op een gegeven moment nauwelijks hoger dan 2 graden. Een bijkomende complicatie was dat de twee aangesloten gebouwen jaarlijks netto meer warmte vroegen dan koude, waardoor er uiteindelijk een koudeoverschot ontstond. Dat overschot bouwde zich in de jaren geleidelijk op. Een dieptepunt werd bereikt in de winter van 2011, toen het overschot piekte op 17.000 GJ. “Maar we hebben met de provincie afgesproken dat de balans in de bodem hersteld wordt en daarover rapporteren we ieder kwartaal”, aldus Kapel.

Buiten gebruik

De problemen die de Radboud Universiteit tegen kwam staan zeker niet op zichzelf. Dat wko’s in Nederland vaak niet optimaal presteren mag geen verrassing heten. Om een indicatie te geven van de omvang van het probleem een kleine statistiek van de Omgevingsdienst van het Noordzeekanaalgebied. Met de Wet Milieubeheer in de hand nam deze dienst wko’s van tientallen bedrijven in de regio onder de loep . In 85 procent van de gevallen is er “echt iets aan de hand is”, zo luidde de uitkomst. Zo’n 10 procent van de wko’s is zelfs helemaal buiten gebruik gesteld. Daar staat tegenover dat slechts 5 procent echt op orde is. Eind vorig jaar hield installatie-adviesbureau DWA in Bodegraven een wko-manifestatie. Daar stelde Patrick Teunissen, betrokken bij de wko-analyse in het Noordzeekanaalgebied, dat het tijd is om een boekwerk te publiceren met probleemgevallen. “Om lering uit te trekken. We hebben niets aan juichverhalen, als de schaduwkanten nooit belicht worden”, aldus Teunissen. Bij diezelfde manifestatie stelde DWA-directeur Hans Buitenhuis dat er lang verkeerd gekeken is naar wko’s. Vaak is de installatie de basis en allesbepalende factor van het klimaatsysteem in een gebouw. Buitenhuis wil deze zienswijze omdraaien en hij pleit dan ook voor een ‘integrale aanpak’ bij gebouwen. Daarbij worden de gebouwschil, het afgiftesysteem, de energiecentrale met wko en de ondergrondse opslag integraal in het ontwerp meegenomen. Kern van dit denken is dat de wko reageert op de energievraag van het gebouw en niet andersom. “De onderlinge samenhang tussen de elementen wordt hierbij nadrukkelijk van meet af aan meegenomen in ontwerp en in de uitvoering”, aldus Buitenhuis. Volgens Buitenhuis was de Radboud Universiteit met zijn seizoensgeregelde wko eerder uitzondering dan regel. “Zulke wko’s worden nauwelijks meer toegepast in de utiliteitsbouw. Het is toch echt wel gebruikelijk dat een koel-verwarmingscentrale met wko reageert op de vraag naar koude of warmte.” Overigens kan een seizoensgeregelde wko voor bijvoorbeeld middelbare scholen een prima oplossing zijn, zegt Buitenhuis: “Maar voor grootschaliger gebouwen met allerlei functies erin, moet je er als ontwerper rekening mee houden dat het gebouw op elk moment in het jaar warmte of koude kan vragen. Daar moet je dan ook het geschikte systeemconcept met wko bij selecteren en uitwerken.”

Twee ontwerpfouten van de installatie leidden tot ondermaats presteren van het wko-systeem van de Radboud Universiteit in Nijmegen. (Foto: Radboud Universiteit Nijmegen)

Maatregelen

Terug naar de Radboud Universiteit. In 2011 kreeg Installatieadviesbureau Deerns daar de opdracht om een systeem te engineeren dat beter werkt dan het oude. Imtech werd in het vervolgtraject verantwoordelijk voor de werktuigbouwkundige installaties en voor de meet- en regeltechnische installaties. De beperkte regelbaarheid van de wko werd teruggebracht. De bronnen zijn nu onderdeel geworden van een campusbreed energiesysteem, waarbij gewillig wordt gereageerd op de vraag van de aangesloten gebouwen. Drie maatregelen hebben de wko weer zover gekregen dat er plezier aan te bele

ven is, zo blijkt duidelijk uit de rondleiding die Wim Kapel langs de vernieuwde installaties geeft. Ten eerste is de seizoensinstelling losgelaten. Voorheen stroomde het water in één richting, afhankelijk van het seizoen. Om gelijktijdig van warmte en koude gebruik te kunnen maken, is er een tweepijpssysteem geïnstalleerd: een warme en een koude leiding. Daarbij bepaalt het gebouw door middel van een nieuwe pomp (geplaatst op de plek waar eerst een ketel gepland stond) van welke leiding het gebruik wil maken. De pompe

n bij de bronnen reageren desgewenst op de vraag uit de gebouwen door water in de bodem te injecteren dan wel eruit te onttrekken.

Op deze manier houdt het systeem zichzelf op druk. Maatregel twee is het toevoegen van toerenregelaars bij de bronpompen. Hierdoor kan er elke gewenste hoeveelheid water de bodem in dan wel uit, wat de efficiëntie verhoogt. Voor deze maatregel was het ook nodig om een regelafsluiter in combinatie met een drukhandhavingstoestel te plaatsen. Door deze combinatie kan het debiet over de bronnen gelijk verdeeld worden en ontstaat er geen drukverschil voor en achter de regelafsluiter, waardoor cavitatie (gasvorming) op zou kunnen treden, die de werking van het systeem aantast. Met bovengenoemde maatregelen werd de bruikbaarheid en efficiëntie van de wko wellicht verbeterd, maar het probleem van de onbalans werd er nauwelijks mee opgelost. Een uitkomst was dan ook de aansluiting van het HFML-gebouw, waarin het magenetenlab is gevestigd, in de zomer van 2012. Deze magneten moeten hun warmte kwijt. Die werd eerst afgefakkeld op het dak, maar kan nu in de leidingen geïnjecteerd worden.

Koudeoverschot

Door de toevoeging van het magnetenlab in het wko-netwerk, werd het ook mogelijk voor de gebouwen om hun warmte en koude onderling uit te wisselen, een mogelijkheid die inmiddels uitbundig benut wordt. Bij tijd en wijle hoeven de bronpompen zelfs helemaal niet te werken. Ze fungeren meer en meer als een soort buffer, die bijspringt als de onderlinge uitwisseling tussen de gebouwen niet voldoet in de behoefte. De koeltorens op het dak van het HFML-gebouw kunnen desgewenst ingezet worden om periodieke balans van de bronnen te bewerkstelligen. Inmiddels is het temperatuurverschil tussen de bronnen opgelopen naar 7 graden. Met die balans gaat het inmiddels redelijk de

goede kant op. Het grote koudeoverschot dat in tien jaar tijd is ontstaan zal de komende jaren niet onmiddellijk zijn weggewerkt, maar de Radboud Universiteit is er wel in geslaagd het niet verder te laten oplopen. Door nieuwe overheidsregels is een koudeoverschot sinds juli 2013 ook voor grote open systemen in principe toegestaan. De universiteit heeft afgesproken met de provincie Gelderland dat de balans in 2015 binnen de vergunningsgrenzen zal blijven

Nieuw gebouw

Dit jaar komt er een nieuw gebouw gereed op de Nijmeegse campus: het Grotiusgebouw voor de faculteit rechten. Ook dit gebouw krijgt een aansluiting op de warmte- en koudeleidingen op het terrein. De vraag rijst wel of dit gebouw, dat een netto warmtevraag zal hebben, de onbalans weer groter zal maken. Volgens Wim Kapel kunnen de warmte van de magneten en de inzet van (dry)koelers de energiebalans in evenwicht brengen, ook bij toevoeging van nieuwe gebouwen. “Het koudeoverschot is nu nog niet opgeheven. Dit jaar gaan we hier mee verder. Maar de ontwikkelingen brengen we eerst graag naar de provincie.”

 

Duurzame energie, Innovatieve installatietechnieken, Slimme meter, Smart grid

Zonnestroomverdelers zetten in op corporatiewoningen

Een reactie plaatsen

Het zonnesystemenbedrijf LENS, bekend van Herman de Zonnestroomverdeler, gaat zich in plaats van op VvE’s vooral richten op woningcorporaties. Gelijktijdig brengt het bedrijf nieuwe hardware en nieuwe software op de markt, die deze ommezwaai ondersteunen. LENS krijgt sinds kort concurrentie van de relatief nieuwe speler Cast4All en zijn partner Xemex, dat met het product Powershare soortgelijke ambities heeft.

Door: Tijdo van der Zee, in Installatie Journaal maart 2017

In november 2013 stond Herman de Zonnestroomverdeler volop in de schijnwerpers. LENS had zojuist de Herman Wijffels innovatieprijs gewonnen. ‘De zonnestroomverdeler maakt zonnestroom voor iedereen toegankelijk en rendabel. Het is ook een sociale innovatie: bewoners gaan samen zonnestroom opwekken en verdelen. Dat bevordert het onderlinge contact’, zo concludeerde de jury.

Nu, bijna 3,5 jaar later, en enkele honderden Herman-installaties verder, gaat LENS zich richten op woningcorporaties. VvE’s blijken namelijk trage en weifelende beslissers, zegt Jim Wiese, Chief
Technology Officer van Lens Energie. “Het enige beslismoment is de jaarlijkse vergadering van eigenaren. Dan moeten LENS en de aanjagende bewoners het voor elkaar krijgen om groen licht te
krijgen voor de zonnestroominstallatie. Maar het gebeurt nogal eens dat dit agendapunt wordt ondergesneeuwd door een onderwerp als een verkeerd geplaatste bloempot. Dan is ons momentum voorbij en moeten we weer een jaar wachten. Daar kan je moeilijk je bedrijf op bouwen.”

Voor LENS is dat de belangrijkste reden om zich te richten op een ander segment – waar ook nog de nodige vierkante meters ontgonnen kunnen worden: daken van woningcorporaties. Maar omdat corporaties toch weer wat andere wensen hebben dan VvE’s, moest LENS zijn assortiment bijwerken. Over hoe dat ging later meer, eerst nog even recapituleren wat Herman de Zonnestroomverdeler 1.0 nu eigenlijk is.

In dat concept wordt uitgegaan van een gezamenlijk dak en de onderliggende elektriciteitsaansluitingen van de woningen en vaak ook een collectieve voorzieningen meter. Om wél de salderingsmogelijkheid te benutten van al deze aansluitingen, maar niet te hoeven investeren in evenveel kleine omvormers, bedacht Christiaan Brester, algemeen directeur van LENS, in 2012
Herman de Zonnestroomverdeler. Dit is een fysiek onderdeel – een kastje – van de installatie dat wordt geïnstalleerd tussen één centrale grote omvormer en de verschillende huisinstallaties. In deze kast zijn relais gemonteerd die de aansluiting naar de woning kunnen aan- of uitzetten. Software, die via internet of gprs verbonden is met de systemen van Lens Energie, kunnen bepalen naar welk huishouden de eerstvolgende lading zonnestroom geleid wordt. Omdat nauwkeurig bijgehouden wordt hoeveel elk huishouden ontvangen heeft, en er tegelijkertijd in het contract is vastgesteld op hoeveel elektriciteit elk huishouden recht heeft, is het dag-op- dag eenvoudig om telkens te schakelen naar de juiste woning.

Lens Energie ontwierp twee verschillende hoofdsystemen van de Herman, (met inmiddels negen subtypen). Door deze in combinatie toe te passen kan het team van LENS voor alle denkbare situaties
een oplossing bieden. Het eerste systeem is een centraal systeem waarbij de relaiskast achter de omvormer wordt geplaatst en van daaruit lopen AC-kabels richting maximaal zestien (maar
gemiddeld zes) individuele aansluitingen, tot achter de meter. En dan is er een decentraal systeem, waarbij elke woning een eigen relaiskastje heeft, dat strak tegen de stoppenkast aan gemonteerd is, en die wordt aangestuurd door een communicatiekabeltje. Deze variant maakt de aanleg van AC-bekabeling in sommige gevallen makkelijker, bijvoorbeeld als er tussen twee groepen aansluitingen
een lange gang overbrugd moet worden. Dit is een besparende maar installatietechnisch complexere
oplossing.

LENS heeft niet stilgezeten. De nieuwe zonnestroomverdeler – Herman 2.0 – heeft niet alleen meerdere uitgangen richting de woningen en centrale voorzieningen, maar ook meerdere ingangen.
Op dit moment lopen drie pilotprojecten met deze nieuwe Herman, allen in Amsterdam. “Multigrid noemen we dit”, zegt Wiese. “Op die manier kunnen we meerdere omvormers en ook meerdere
energiebronnen op één Herman aansluiten en kunnen we dus nog grotere systemen engineeren.
Daarbij kunnen we nu ook meerdere soorten bronnen en meerdere soorten verbruikers in één systeem zetten. Wind- en zonne-energie in combinatie met een accu en dat geheel gaan we dan weer koppelen aan verbruikers zoals warmtepompen, woningen en auto’s, allemaal zonder ‘slimme’ meters”. Op deze ontwikkelingen heeft LENS patenten liggen.

Een concreet voorbeeld: Op het dak van een gestapelde woningbouwcomplex aan de Amsterdamse Louise Wentstraat liggen 432 pv-panelen. Het gaat hier om typische 1×40 Ampère aansluitingen, dat betekent NEN1010 afzekeren op 25 Ampère-groepen en dus een omvormer van 5000 Watt. Voor 432 panelen kom je dan op 18 omvormers en dus ook 18 Hermannen 1.0. Bij de multigrid Herman 2.0 zijn drie omvormers per Herman mogelijk, dus zou een soortgelijk project nu toe kunnen met zes Hermannen.

Nieuwe software
Bovenstaand is de hardwarematige verandering die LENS heeft doorgevoerd in de Herman productgroep. Daarnaast zijn er softwarematige aanpassingen gedaan. “Ons oude platform draait op
PHP en MySQL. Dat is heel gangbare programmatuur, maar het kent wel veel beperkingen. Met opschaling bijvoorbeeld. Of het feit dat je voor mobiel en desktop veel meer apart moet ontwikkelen.
Ook moesten installateurs bij het testen van de kanalen gebruik maken van sms en dat duurde best wel lang. Wat je wil is dat je direct resultaat hebt als je een aansluiting gaat testen. Als het dan in
orde is, dan kan de installateur de deur achter zich dicht trekken en verder. Maar dat ging dus niet met ons oude platform.”

“Vooral bij woningcorporaties is ontzorging erg belangrijk, stelt. Zij willen alles in één systeem krijgen. Of dat nu een signaal is van een Herman, van een omvormer of slimme meters. Woningcorporaties moeten dat allemaal geaggregeerd kunnen inzien.” De nieuwe software is ontwikkeld op basis van Javascript. “Je programmeert één regel code en die werkt dan op desktop, mobiel, Apple en Android. En zowel voor omvormers als voor de Hermannen.”

Sinds kort heeft LENS er een concurrent bij, die een product op de markt heeft gebracht dat behoorlijk wat gelijkenissen vertoont met de Herman. Dit product heet Powershare en is ontwikkeld door het Vlaamse Cast4All in samenwerking met het Nederlandse Xemex. De twee bedrijven hebben met de Powershare op dit moment een pilot lopen in Nederland. Maar ze houden nog even geheim waar dat is. “Over enkele weken zullen we hier met een persbericht naar buiten komen”, zegt Gert-Jan van den Hurk van Xemex.

Cast4All is ontstaan als startup uit de Universiteit van Antwerpen en richtte zich aanvankelijk vooral op het verzenden van grote databestanden, films naar bioscopen bijvoorbeeld, zegt Peter van der Stock, van Casst4All Technologies. Later is het bedrijf zich meer gaan specialiseren in het bouwen van robuuste monitor- en controleapplicaties waarbij gebruik gemaakt wordt van de zogenoemde Normalized Systems Technology, een softwaretechnologie ontwikkeld samen met de Universiteit
Antwerpen. Xemex heeft een historie in de wereld van de slimme meters. “Eigenlijk hebben wij de slimme meter ontworpen voordat de overheid deze grootschalig wilde invoeren”, aldus Van den Hurk. Het bedrijf had rond 2005 een manier ontwikkeld om de meterstanden van de analoge meter uit te kunnen lezen en deze via gprs te verzenden naar de netbeheerders.

Xemex ging daarna samenwerking aan met de slimme meter van Landis + Gyr. Dat resulteerde erin dat de Xemex-technologie nu is ingebouwd in elke slimme Landis + Gyr-meter in Nederland. “Dus dan hebben we het over miljoenen exemplaren”, zegt Van den Hurk. Het is precies deze slimme meter die Xemex en Cast4All nu gebruiken in hun PV-monitoringoplossingen en in hun product Powershare.

Deze meter wordt namelijk, net als de Herman van LENS, achter de omvormer gemonteerd (dat kan in de meterkast zijn, maar ook bijvoorbeeld vlakbij de omvormer). “Dit is dus een brutoproductiemeter, die alleen meet hoeveel de zonnepanelen opleveren”, zegt Van der Stock. En het feit dat deze meter MID (Measurement Instrument Directive) gecertificeerd is, maakt dat de data gebruikt kunnen worden voor het daadwerkelijk afrekenen van de geproduceerde zonne-energie. Overigens wordt de waarde van dit ‘unique selling point’ betwist door Jim Wiese van LENS. “Onze Herman heeft ook een MID, maar je hebt er in de praktijk niet zo veel aan.”

Geautomatiseerd systeem
“De slimme meter van Landis + Gyr heeft een aan/uit-relais. En we dacht dat we daar wel wat mee konden doen”, zegt Van den Hurk. Dat denken resulteerde in Powershare en het concept is vergelijkbaar met het decentrale systeem van Herman de Zonnestroomverdeler. In elke woning wordt een Landis+Gyr-meter gemonteerd, die dag-op- dag de toegang open of dicht zet, al naar
gelang de hoeveelheid elektriciteit waar dat huishouden wel of niet recht op heeft.

Een verschil met het concept van LENS, zegt Van der Stock, is dat Cast4All/Xemex de woningcorporaties doelbewust niet een end-to- end platform levert, waarop alle handelingen zijn in te zien en uit te voeren. In plaats daarvan gaat het bij Cast4All/Xemex om het leveren van diensten aan de ‘achterkant’: de data voor een geautomatiseerd meldingensysteem. Van der Stock: “Wij
vergelijken de opbrengst van de PV-panelen met onze software voortdurend met benchmarks, zoals de opbrengst van PV-panelen in de buurt. Daarvoor hebben we onze Clear Sky Performance Index
(CSPI) ontwikkeld. Als er dan iets niet klopt, wordt er automatisch melding gemaakt en kan er direct actie ondernomen worden. Dit is essentieel als je, zoals bij onze systemen, met Esco-constructies
werkt. Je return on investment verbetert daarmee enorm.”

Een lift alstublieft
Voor PV-installaties op corporatiedaken maakt nogal wat uit of een centrale voorzieningenruimte (CVZ) in een woningcomplex een lift heeft of niet. Een lift is namelijk een elektriciteitsslurper (al snel 10.000 kWh/j) van jewelste en met het salderen van deze elektriciteit komt een business case snel dichterbij. Dat heeft echter zin tot 50.000 kWh. Boven deze hoeveelheid gaat de energiebelasting drastisch omlaag en schiet salderen niet meer zoveel op. Dan is het nog wel mogelijk om SDE+-subsidie aan te vragen.

Overig

Ypenburgse warmtepomp levert warmte terug aan net van Eneco

Een reactie plaatsen

Een warmtepomp in de Haagse wijk Ypenburg heeft afgelopen weekend warmte teruggeleverd aan het warmtenet van Eneco. De eigenaar van de warmtepomp wilde hiermee aantonen dat warmtenetten, net als het elektriciteitsnet, kunnen worden verduurzaamd door van consumenten prosumenten te maken.

Door: Tijdo van der Zee, in Energeia, 14 november 2016

Het fotootje van de warmtemeter van Landis + Gyr leverde op Twitter het bewijs: op dat moment registreerde de meter een negatieve warmte van -1,1 kW. Het gaat om de warmtemeter in de woning van Ardo de Graaf, eigenaar van installatiebedrijf Augustus Warmte en betrokken bij Bewoners Platform Ypenburg. “Mijn woning had op dat moment maar 4 kW aan warmte nodig, terwijl ik een warmtepomp heb van 5 kW. Dus ik kon ongeveer 1 kW aan warmte terugleveren.”

De Graaf koos bewust een koude dag uit (“het vroor”), omdat op koude dagen de warmtepomp hard moet draaien om het huis te verwarmen. Als er op deze piekmomenten nog capaciteit overblijft, dan weet je zeker dat dit ook bij minder koude dagen het geval is.

De Graaf heeft een Techneco lucht/waterwarmtepomp van 5 kW in zijn woning geïnstalleerd die de ruimteverwarming voor zijn rekening neemt. Het warme tapwater wordt geleverd door het warmtenet. Maar de warmtepomp is nog niet losgesneden van de retourleiding van het warmtenet en leverde dit weekend via deze leiding warmte van ongeveer 50 graden terug Eneco’s warmtenet. Dat betekent dat Eneco’s warmtekrachtkoppelingsinstallatie (wkk) minder hard hoeft te worden opgestookt om het retourwater weer op temperatuur te krijgen. De Graaf is op dit moment bezig om zijn systeem te patenteren.

Bewoners Platform Ypenburg en Eneco werken sinds juni vorig jaar samen in de zoektocht naar duurzamere warmtebronnen. In het persbericht werden toen biomassa, aardwarmte en zonnecollectoren genoemd. Warmtepompen kwamen niet in het verhaal voor. En warmtepompen zijn ook niet per definitie duurzaam, want ze gebruiken stroom uit het net om warmte op te wekken. Maar De Graaf heeft het volste vertrouwen dat de elektriciteitsvoorziening snel zal vergroenen.

Terugleveren heeft alleen zin als je de warmte kan salderen. De Graaf weet nog niet of de warmtemeter in zijn huis kan terugtellen. Dat moet binnenkort blijken. Maar dat is een kwestie van techniek. Grotere belemmeringen zullen zich voordoen op het wettelijke vlak. In de warmtewet wordt geen rekening gehouden met terugleveren, zegt Miriam van Ee, warmtewetkenner bij advocatenkantoor Eversheds. “Dit zit niet in de huidige warmtewet en ook niet in het concept-wetsvoorstel voor de herziene Warmtewet.” Volgens Van Ee zullen ‘prosumenten’ met “hun energieleverancier aan de slag moeten” om een regeling te treffen. Dat kan, zegt ze, zonder dat je daar de wet bij hoeft te betrekken.

Eventuele uitwerking van een salderingsregeling voor warmtenetten zal uiteraard parallellen vertonen met die regeling voor elektriciteitsnetten, zegt Van Ee, maar ook verschillen. “Bij het elektriciteitsnet saldeer je zowel de elektriciteitsprijzen als de belastingen. Bij warmtenetten gaat dat niet, omdat er geen energiebelasting over de warmte geheven wordt.” Van Ee vermoedt dat warmtenetexploitanten niet op terugleveraars zitten te wachten, omdat warmtenetbeheerders meestal ook producent zijn en andere invoeders hun “dure warmtenetten minder rendabel” zullen maken.

Warmtenetklanten betalen zowel vastrecht als voor de geleverde energie. Maar volgens Ardo de Graaf weerspiegelt deze berekening niet de exacte kosten die voor het netbeheer en de energie gemaakt worden. “Omdat netbeheerder en leverancier dezelfde partij is” hebben exploitanten geen reden om die kosten precies uit te splitsen. Maar zodra er teruggeleverd gaat worden, dan moet dit natuurlijk wel gebeuren. “Ik pleit er al sinds 2007 voor dat consumenten van warmte ook producenten kunnen zijn, maar tot nu toe komt er niets van terecht.” Hij vervolgt: “Bij het elektriciteitsnet kan het nu, maar we hebben daar jaren over moeten discussiëren. Laten we die discussie nu niet overdoen, maar gebruiken wat we van die discussies hebben geleerd.”

Eneco laat weten dat de warmteteruglevering niet onder de afspraken met Bewoners Platform Ypenburg valt. Woordvoerder Arie Spruit: “Dat heeft hij [De Graaf, red] vanuit zijn eigen interesse en expertise gedaan, niet vanuit het convenant. Het tekent zijn grote betrokkenheid. De uitdaging is echter groter dan één moment van teruglevering: we willen weten hoe we meerdere duurzame bronnen continu terug kunnen laten leveren binnen de geldende juridische en wettelijke kaders. Het uitgangspunt is op zichzelf simpel, maar dat is de uitwerking ervan niet.”

Energiebesparing en energie-efficiëntie, Innovatieve installatietechnieken, Ondernemen en financieel

Uitbesteding energiebeheer Rotterdamse zwembaden met gesloten beurs

Een reactie plaatsen

De negen Rotterdamse zwembaden besparen de komende 10 jaar 30% op hun energierekening. Maatregelen als WKK’s en kierafdichting moeten hiervoor zorgen. De investeringen kosten de gemeente Rotterdam niets; die worden namelijk gedaan door Strukton. Maar de financiële besparingen als gevolg van die investeringen, die zijn ook voor het bouw- en installatiebedrijf. Een overeenkomst met gesloten beurs dus, en één van de eerste grootschalige Esco-contracten in Nederland, die deze week van start ging.

Door Tijdo van der Zee, in Energeia, april 2011

 

“Strukton steekt de besparing in zijn zak en het kost ons niets. Dat is het idee”, zo legt de Rotterdamse gemeentewoordvoerder Karín Fraai in het kort het concept uit. Vorig jaar kondigde Rotterdam de aanbesteding aan en toen al maakte de gemeente duidelijk dat dat door middel van een Energy Service Company-contract (Esco) zou gebeuren. Het begrip Esco is in Nederland nog tamelijk onbeproefd, maar kan in landen als Groot-Brittannië en Amerika al een succesverhaal genoemd worden.

Daar werd ook het in Rotterdam gehanteerde ‘Building Retrofit-concept’ ontwikkeld door het Clinton Climate Initiative, dat hierin ook als partner en klankbord fungeert voor de gemeente Rotterdam. Dergelijke contracten hebben noodzakelijkerwijs een lange looptijd, zodat de Esco zijn investeringen terug kan verdienen. Annemarie Hoogendoorn, woordvoerder van Strukton, geeft wel aan dat het bedrijf na initiële investeringen niet op zijn lauweren kan gaan rusten: “In het contract staat dat wij door moeten blijven innoveren. Nieuwe technieken zullen de komende tien jaar dus telkens verouderde technieken vervangen.”

Strukton won de aanbesteding waaraan in totaal elf bedrijven meededen. In de laatste ronde bleven daar drie van over, die in een zogenaamde ‘concurrentiegerichte dialoog’ de gunst van Rotterdam probeerden te winnen. Strukton had nog geen ervaring met Esco’s en richtte er inderhaast eentje op. Hierin krijgt ook het bedrijf Hellebrekers Technieken een rol als onderaannemer. “Zij hebben namelijk verstand van zwembaden”, zegt Hoogendoorn. Zij vervolgt: “Wij waren erg gretig in deze aanbesteding. We beseffen goed dat dit een begin is van een veel grotere uitrol van deze vorm van contractering.”

Strukton investeert in energiebesparende maatregelen, maar zal daarnaast ook het beheer en onderhoud op zich nemen van de zwembaden, en zich ontfermen over de waterkwaliteit. Voorbeelden van energiebesparende maatregelen die worden genomen zijn Eco-verlichting, warmtekrachtkoppeling, warmtepompen, optimaliseren van ketels, frequentieregelaars, afdichten van glijbanen, aanwezigheidsdetectie, afdekken van zwembadbassins, toepassen van gebouwbeheersystemen en automatisch legionellabeheer.

De lucht- en waterkwaliteit wordt verbeterd door het verlagen van het gebonden chloorgehalte, waardoor kan de waterkwaliteit met minder chemicaliën worden gerealiseerd. Een bijkomend voordeel is dat het zwembadwater minder hoeft te worden ververst. Dit bespaart naast water ook energie omdat minder water hoeft te worden opgewarmd. Verwacht wordt verder dat de investeringen in nieuwe systemen voor lagere onderhoudskosten zullen zorgen.

Rotterdam start met de zwembaden omdat dit grootverbruikers zijn van energie en water. Doel is om op termijn al het gemeentelijk maatschappelijk vastgoed, bestaande uit 1.500 gebouwen, door middel van Esco’s duurzaam te maken. Naast zwembaden gaat het hierbij onder meer om sporthallen, scholen, musea en theaters.

Journalistiek en Redactie