Pruimenkwekerij B&B Fruit uit het Betuwse Herveld koelt zijn pruimen met een propaanchiller van Euroklimat. De grootste pruimenkwekerij van Nederland heeft hiermee niet alleen uitstekende koeling in huis, maar ook een milieuvriendelijke oplossing, waardoor het bedrijf invulling geeft aan het verduurzamen van de voedselketen. Niet geheel toevallig is dat een ambitie van steeds meer supermarkten.

_{Gepubliceerd in RCC K&L, december 2022
(Foto’s en tekst: Tijdo van der Zee)}

High-tech achter elke pruim

Lang niet elke fruitetende consument zal zich bewust zijn van de high-tech die er achter zijn bescheiden pruim schuilgaat. Deze moderne techniek ten spijt is de natuur nooit ver weg in de Betuwe. Bestuiving van de bloesems in de uitgestrekte pruimengaarden gebeurt uiteraard gewoon nog door de bijtjes en de hommeltjes. En als Vadertje Vorst onaangekondigd langskomt in de lente, houden de fruitboeren hun hart vast.

Moordende concurrentie

Zoals elke boer kan dus ook Bunt niet alle groeifactoren controleren. Maar op de vlakken waar hij wél ‘in control’ is, laat hij niets aan het toeval over. Dat moet ook wel. Het oogstseizoen is kort, de concurrentie uit het buitenland moordend, en de consument pakt tegenwoordig net zo makkelijk een perzik of nectarine uit het schap. “Gelukkig heb ik licht autistische trekjes”, grapt Bunt. “Ik vind het gewoon hartstikke leuk om logisch na te denken en het proces tot achter de komma goed voor elkaar te hebben.”

12 miljoen kilo pruimen

B&B Fruit bestaat bijna 100 jaar. In 1926 werden de eerste fruitbomen door Bunts opa geplant, bij de boerderij in het naburige Slijk-Ewijk. Tegenwoordig is Frederik Bunt, die het bedrijf runt met zijn neef Marinus, met 40 hectare in Nederland (en 25 hectare in Polen), een van de grootste pruimentelers van het land. Hoewel de pruimenmarkt niet heel groot is en in het niet valt in vergelijking met bijvoorbeeld de markt voor appels en peren, eten Nederlanders jaarlijks nog altijd zo’n 12 miljoen kilo pruimen. Daarvan komt ongeveer 1,5 miljoen kilo uit de Betuwse gaarden van Bunt.

Tweede koelcel toegevoegd

Tot 1992 maakte B&B voor de tijdelijke opslag van de pruimen gebruik van een koelcel van een externe partij in de buurt. In dat jaar nam B&B zijn eerste eigen koeling in gebruik, die vijf jaar later weer werd vervangen door een nieuwe. Vorig jaar kwam er een tweede koelcel bij in Herveld, die grotendeels in dienst staat van de nieuwe sorteermachine. “Je wilt de oogst van een paar dagen namelijk klaar hebben staan als we met die machine aan de slag gaan.”

Kortstondige bewaring

De nieuwe koelcel is echter ook bedoeld als opslag voor de verladers. Bunt: “En dan zetten we de pruimen het liefst laag neer, op de vloer, zodat de chauffeurs ze zelf kunnen pakken en er geen heftruck nodig is om de pruimen in te laden.” Deze nieuwe koelcel is dus bedoeld voor kortstondige bewaring. Voor langduriger opslag – tot maximaal een week of vijf – wordt de oude koelcel nog gebruikt. Maar voor de toekomst is de nieuwe cel met het aanpassen van enkele parameters prima te gebruiken als bewaarcel.

Vruchtpit koelen

Pruimen zijn delicate vruchten. Er kan tijdens de koeling en daarna, bij het weer opwarmen, van alles misgaan. Zo moet je er bijvoorbeeld rekening mee houden dat pruimen steenvruchten zijn, net als kersen of abrikozen. Van belang bij dit type vrucht is dat niet alleen het vruchtvlees goed gekoeld wordt, maar zeker ook de pit, omdat anders de pit zijn warmte weer in d

e vrucht stopt. Als de vrucht uit de koeling komt, kan snelle opwarming van het vruchtvlees ertoe leiden dat rond de nog koude pit condens ontstaat, wat de kwaliteit niet ten goede komt.

Waken voor bevriezing

Ook moeten pruimen die net uit het veld komen snel worden teruggekoeld tot onder de 7 graden, want in de temperatuurband tussen 7 en 11 graden beschadigen ze. Tegelijkertijd moet je te allen tijde waken voor bevriezing. Zet dus nooit warme vruchten dicht tegen een al koude lading, want dan koelt de koeling door en zal de al aanwezige koude lading bevriezen. Bunt: “Een collega-teler heeft op die manier eens duizenden euro’s aan oogst verloren.”

Overwegingen bij het koudemiddel

Bij de keuze voor een nieuw koelsysteem liet Bunt al snel zijn oog vallen op een propaanmachine. “Wij leveren veel aan Albert Heijn en zij zijn heel serieus bezig met verduurzaming. Niet alleen met de verduurzaming van eigen bedrijfsprocessen, maar met die van de hele toeleverende keten.” Dat programma heet ‘Beter voor natuur en boer’. Op dit moment houdt dat onder meer in dat deze grootgrutter eist dat er gebruik wordt gemaakt van eigen stroom van het dak, óf van in Nederland opgewekte duurzame stroom.

Vooruitlopen op ontwikkelingen

Bunt: “Je voelt op je klompen aankomen dat ze vroeger of later ook eisen gaan stellen aan de duurzaamheid van de koeling.” Toen voor de nieuwe koelcel een koudemiddel moest worden gekozen, wilde Bunt op deze ontwikkelingen vooruitlopen. Hij vermoedde dat propaan weleens een goede kanshebber zou kunnen zijn. “Vooral vanwege de lage GWP van 3. Je weet dat hoog-GWP-koudemiddelen er op termijn uitgaan. Ik wil gewoon op de toekomst voorbereid zijn.”

3×250 ampère

Om zijn nieuwe sorteermachine en koelcel goed te kunnen laten werken, vroeg Bunt bij de netbeheerder een vergroting van zijn aansluiting, van 3x80A naar 3x250A. Zoals overal in Nederland, liep ook hier de netbeheerder echter enigszins achter de feiten aan: de netverzwaring kon niet op tijd worden geleverd. Als tijdelijke oplossing is daarom gekozen voor een grote accu waar het hele bedrijf op draait. Als de capaciteit van de accu terugloopt tot onder de 30 procent, schakelt automatisch een ernaast geplaatste dieselgenerator bij, die de accu weer bijvult.

Propaan buiten de cel

Gaandeweg het proces werden groothandel ECR-Nederland en VKD Koudetechniek uit het Brabantse Dreumel ingeschakeld. Eric van Hugten, van ECR-Nederland: “Als koeltechnische groothandel hebben wij Verschuure koudetechniek geadviseerd in het voortraject over de toepassing van propaan. Verder hebben we gezorgd voor de selectie van de chillers, luchtkoelers en benodigde appendages, afgestemd op de toepassing. Uiteindelijk zijn deze onderdelen ook geleverd en hebben wij voor Verschuure de inbedrijfstelling van de chillers verzorgd.”

Dubbel koudecircuit

In overleg werd besloten om niet te werken met directe expansie, maar een dubbel koudecircuit te maken, waarbij het propaan buiten de koelcel zou blijven. Van Hugten: “Directe expansie met propaan als koudemiddel is in theorie best mogelijk en er zijn ook wel enkele installateurs die dit kunnen en ook doen, maar dan zit je wel met enkele veiligheids­aspecten. Ten eerste moet je ervoor zorgen dat je de installatie binnen de koelcel volledig uitvoert met ongestoord rvs-leidingwerk en dat je alle appendages buiten de koelcel monteert, waarbij ze zich in een goed geventileerde ruimte moeten bevinden. Verder moeten mensen die de cel betreden, worden gewezen op de risico’s.” Bunt: “Bij ons wordt de koelcel de hele dag door veel verschillende mensen gebruikt, en ook door veel mensen die geen Nederlands kennen. Ik vond directe expansie daarom geen goede optie.”

Gescheiden circuit

Al snel kwam het idee op om een gescheiden circuit te maken, waarbij het propaangedeelte volledig buiten de loods staat en er louter een veiligheidsventilator en propaansnuffelaars nodig zijn. Een mengsel op basis van ethyleen in combinatie met Detox – Coolflow DTX gaat nu de koelcel in. Theo Gijsbers, werkvoorbereider bij VKD Koudetechniek: “Vaak wordt bij voedselproducten propyleen in een oplossing gebruikt, vanwege de voedselveiligheid. Maar bij deze lage temperaturen wordt deze koudedrager wat stroperig – de viscositeit wordt hoger – en dat gaat ten koste van de hoeveelheid pompenergie.”

Afweging ‘milieu-veiligheid-energie’

Gijsbers vervolgt: “Met de toevoeging van Detox aan ethyleen hou je de voordelen van ethyleen, dus een lage viscositeit en een goede warmteoverdracht, terwijl het voor de pruimen niet veel kwaad kan als er eventueel een lekkage zou optreden. Je kunt het er met water afspoelen.” Hoewel een DX-systeem wellicht een iets lager energiegebruik heeft dan deze chiller-oplossing, heeft Bunt in de afweging ‘milieu-veiligheid-energie’ ervoor gekozen om de eerste twee aspecten ook zwaar mee te laten wegen.

Hoog circulatievoud

De koelcel heeft een volume van 2.150 m³. De vier luchtkoelers van Alfa LU-VE hebben elk een luchtdebiet van 19.950 m³/h, wat resulteert in een maximaal circulatievoud van 37, iets wat overigens goed hoorbaar is in de cel. Seizoen 2022 is het tweede seizoen dat Bunt gebruikmaakt van zijn nieuwe koelcel. Hij is nog steeds aan het experimenteren om te zien hoe en waar hij zijn pruimen – in lage, geperforeerde kuubskisten – het best kan plaatsen. “Warme, net geplukte pruimen komen in het midden, zodat de koelers de warmte van die pruimen direct naar boven zuigen en afkoelen. Als ik ze aan de wand zou zetten, zou de warme lucht eerst nog langs de koude pruimen stromen. Dat wil je niet hebben.”

Temperatuursensoren in de koelcel

Bunt wordt in zijn zoektocht naar de beste indeling geholpen door diverse temperatuursensoren die overal in de koelcel zijn gemonteerd. “Het is een fijn spel dat je langzaam in je vingers krijgt. In een later stadium zal ik de vloer gaan aftekenen.”
Voor VKD Koudetechniek is het werken met propaankoelers in de fruitsector nieuwe business, zegt Gijsbers. Bij B&B Fruit zal hij komende jaren elk jaar gaan meten of de koudemiddelinhoud nog op peil is en of de compressoren niet meer stroom zijn gaan gebruiken ten opzichte van de nulmeting. “Bij andere koudemiddelen moet je meerdere keren per jaar keuren. Bij propaan hoeft dat in principe niet, vanwege de lage GWP. Maar uiteraard willen we wel zeker weten dat alles goed blijft werken.”