De Beljaart is een nieuwbouwwijk waarin de gemeente Dongen hoge duurzaamheidsambities heeft uitgesproken. De wijk werd opgeleverd in verschillende fases. In Fase I gaat het om 137 woningen die zijn aangesloten op een collectief warmte-koudeopslagsysteem (wko-systeem). Een centrale warmtepomp levert vervolgens warmte, koude en warm tapwater dat via drie afzonderlijke leidingen naar de woningen wordt getransporteerd. Dit systeem werd opgeleverd door Nuon, maar werd in 2015 verkocht aan Greenspread. Volgens Tom Sloots, operationeel manager bij Greenspread, heeft Nuon, voordat het systeem werd overgedragen, de nodige verbeteringen doorgevoerd, waardoor klachten verholpen werden.

Dit waren verbeteringen buiten de woningen, zoals het vervangen van kleppen, en verbeteringen binnen de woningen, zoals het aanbrengen van nieuwe thermostaten. Het gaat hier dus niet om systeemaanpassingen, maar om technische verbeteringen, die de prestaties van de wko verhogen. Anders is het bij Fase II, waar in eerste instantie door energieleverancier GEO Dongen ook werd gekoz

en voor een collectief wko-systeem. Toen ook hier klachten kwamen en GEO Dongen failliet ging, werd echter niet gekozen voor kleine aanpassingen, maar werden in 2015 de woningen van het collectieve net afgekoppeld en door Stewitech voorzien van hetzij een cv-ketel, hetzij een warmtepomp.

De keuze lag hier bij de bewoners. Een kwart van de bewoners koos voor een cvketel, de rest (63 woningen) voor een warmtepomp met bodemwisselaar. Het gaat in 52 woningen om verschillende uitvoeringen van de WPU-serie van Itho Daalderop (55i, 65i en 75i) en in 11 woningen om twee types van Alpha Innotech, namelijk de SWC 100-HK en de SWC 120 HK. En die keuze is goed te verantwoorden, zegt ingenieur Ton van Toorenburg in zijn second opinion. Van Toorenburg werd door de gemeente Dongen ingeschakeld om de klachten van de bewoners en de voorgestelde oplossingen onder de loep te nemen. “[We kunnen stellen dat] de gekozen systeemopzet met op woningniveau te realiseren individuele warmtepompen met bijbehorend bodemwisselaarsysteem en de installatie te koppelen op de bestaande vloerverwarmingverdelers inderdaad een logische en adequate oplossing [is].”

Klachten

Desondanks zijn er klachten. Er zijn problemen met de hoeveelheid warm tapwater. Zo kan er bijvoorbeeld in veel gevallen maar 38 minuten gedoucht worden bij 38 graden en een capaciteit van 8 liter per minuut, terwijl 50 minuten aan bewoners beloofd werd (hoewel in het bestek 45 minuten werd opgenomen). Ook blijkt de vloerverwarming niet zo goed te regelen als verwacht. Wat zijn precies de technische problemen, wat is daarvan de oorzaak en zijn ze op te lossen? Eerst het warm tapwater. De problemen met het warm tapwater spelen bij de woningen waar een Itho Daalderop-warmtepomp is geplaatst met een voorraadvat van 200 liter, het grootste vat dat bij deze warmtepompen geleverd kan worden.

Bij de Alpha Innotech-woningen zijn voorraadvaten van 300 liter geplaatst. Hoe lang kan er met deze 200 liter gedoucht worden? Metingen door Van Toorenburg leverden andere conclusies op dan de beloftes die door Itho Daalderop werden gedaan, zo schetst het rapport. Om daadwerkelijk uit te kunnen komen op 50 minuten douchen, zal de doorstroombegrenzer ingesteld moeten worden op 4 liter per minuut bij de uitgaande poort van het voorraadvat. Met bijmenging van 10 graden aan koud water levert dat 6 liter van 38 graden aan de kraan op. “En dat is wel heel erg zuinig”, constateert Van Toorenburg. Namelijk 75% van wat oorspronkelijk beloofd werd. Het lijkt erop dat beloftes die aan bewoners werden gedaan, zullen worden gebroken. Want een alternatief is eigenlijk niet voorhanden.

De voorraadvaten van Alpha Innotech hebben een elektrisch element, een booster, die tussentijds de temperatuur van het water (tegen hoge energetische kosten) een slinger kan geven. Maar bij de vaten van Itho Daalderop is die booster niet in te bouwen. Een grotere boiler, een extra boiler of een hybride systeem met aardgas voor warm tapwater vragen allemaal om meer ruimte dan op dit moment beschikbaar is in de woningen. Zonder ingrijpende verbouwingen kan dat dus niet gerealiseerd worden. En een hogere boilertemperatuur is met deze warmtepompen technisch niet haalbaar. Willen bewoners alsnog genieten van 50 minuten onafgebroken douchen, dan zullen ze een spaarkop moeten aanschaffen.

Verwarming op vertrekniveau

Toen de woningen in De Beljaart nog op een collectief WKO-systeem draaiden, was het mogelijk om op vertrekniveau te verwarmen. In de nieuwe situatie is dit niet het geval. Bij een warmtevraag vanuit bijvoorbeeld een slaapkamer (door een Uponor-regeling), loopt altijd de woonkamer mee. Dat is bewust zo ontworpen. Als er in één van de verblijfsruimten een warmtevraag komt, start de warmtepomp op en distribueert het verwarmingswater door de woning. Dat is altijd meer dan één vertrek nodig heeft. Dit komt omdat de warmtepomp een aan/uit-machine is en altijd een bepaalde hoeveelheid moet kunnen verpompen om te functioneren.

En dus, aangezien de hoeveelheid water altijd meer is dan in één van de kleinere vertrekken via de aanwezige vloerverwarming kan worden verwerkt, ontstaat er al snel een te hoge retourtemperatuur, waardoor de warmtepomp in storing valt. Dit kan voorkomen worden als tegelijk de woonkamer of andere vertrekken ‘meelopen’ met de warmtevraag. Maar op die manier is er natuurlijk geen sprake meer van individuele ruimteverwarming. Omdat ze niet meer nodig waren, zijn daarom ook de servomotoren van de vloerverwarmingssystemen in de woonkamer verwijderd. Bij koudelevering loopt de woonkamer ook mee met de andere vertrekken. Maar hier speelt het probleem van een afslaande warmtepomp niet, omdat de koudelevering altijd direct via de bodemwisselaar verloopt. Dat een warmtepomp deze beperking heeft, is niet nieuw. Toch spiegelde de gemeente bewoners iets anders voor: individuele regeling per vertrek en geen naregeling. Letterlijk: “U kunt de vertrekken zowel met de warmtepomp als met de cv-ketel individueel regelen, net zoals dat nu kan. Dit staat los van de warmtevraag in de woonkamer.”

Oplossingen

Wat zou nu een oplossing kunnen zijn? “De enige goede oplossing”, stelt Van Toorenburg, “is de installatie een zogenaamde ‘buffer op flow’ mee te geven, om een storingsvrije werking van de warmtepomp te garanderen.” De grootte van deze voorraad zal 80 tot 110 liter moeten bedragen, als de vuistregel van 15 liter per kW afgegeven vermogen gehanteerd wordt. Volgens Van Toorenburg moet het mogelijk zijn om deze buffer in het vloerverwarmingssysteem zelf te vinden. “Het afgiftesysteem in de woning, de vloerverwarmingsslangen, hebben

tenslotte ook een aardige eigen inhoud.” Dat zou bijvoorbeeld kunnen door het rondpompen van verwarmingswater eerder op te starten dan de warmtepomp, waardoor de bestaande warmte in het systeem al aan de ruimte afgegeven kan worden. De warmtepomp zal dan aanslaan als de retourtemperatuur onder een bepaalde waarde komt. In een reactie geeft Itho Daalderop aan dat Stewitech de oplossing voor de verwarming inderdaad in deze hoek gaat zoeken. Specifiek heeft Itho Daalderop op verzoek van de installateur een softwareaanpassing gedaan op de nadraaitijd van de cv-circulatiepomp van de warmtepomp. Door deze iets te verlengen zal mogelijk de warmte beter over alle ruimtes verdeeld worden. “De woonkamer wordt in sommige situaties inderdaad iets te warm als er vanuit een ander vertrek een warmtevraag is.

We weten niet zeker of dit de oplossing is voor het ‘doorwarmen’ van de woonkamer en zullen dit in een volgend stookseizoen moeten ervaren”, zegt Robert Isendoorn, die als technisch project manager bij Itho Daalderop bij De Beljaart betrokken is. Die langere nadraaitijd is in een recente software-update mogelijk gemaakt. “Een kwestie van een paar parameters aanpassen”, zegt Isendoorn. Over het probleem van de warmtapwaterduur is Isendoorn duidelijk: daar kan in de huidige opstelling weinig aan veranderd worden. Vijftig minuten douchen met een boilervat van 200 liter, dat is een onhaalbare belofte geweest. “Een eenvoudige rekensom leert je dat je dat niet haalt.” Maar, en dat is het goede nieuws, aanpassingen hoeven niet overal gemaakt te worden. “Vanuit het monitoren van de warmtepompen zien we dat de vaten niet altijd helemaal leeggetapt worden, waarbij je dan kunt concluderen dat de voorraad voldoende blijkt te zijn.”

Gemeente versus installateur

De gemeente Dongen heeft inmiddels zijn conclusies getrokken uit de second opinion (“een duidelijk rapport”) van Van Toorenburg. De gemeente laat Gawalo per mail weten: “Op 21 juli 2016 verzocht de gemeente Dongen Stewitech om te komen met berekeningen en ontwerptekeningen voor het realiseren van een proefopstelling, met een extra boiler voor warm tapwater, in een woning in de wijk. De door Stewitech uit te werken oplossing voor de tapduur zou – voorafgaand aan de proefopstelling – door technische adviseurs worden getoetst.” Maar eind september was deze proefopstelling nog niet gerealiseerd. “Het college heeft […] niet anders kunnen concluderen dan dat Stewitech kennelijk niet in staat is te voldoen, dan wel niet bereid is te voldoen, in ieder geval niet voldoet aan de gemaakte afspraken om te komen tot (de voorbereiding van) een proefopstelling.

Er is geen enkel zicht op het alsnog treffen door Stewitech van de proefopstelling, noch op bevindingen die gedaan kunnen worden aan de hand van uitkomsten.” En daarom “besluit het college om de overeenkomst met Stewitech Duurzaam deels te ontbinden. Het betreft de twee specifieke onderdelen waarvoor Stewitech Duurzaam op 2 juni 2016 in gebreke werd gesteld: tapwaterduur en individuele regeling.” Directeur Otto Pons van Stewitech Duurzaam: “Wij hebben altijd gezegd dat je 50 minuten kan douchen, maar dan met 6 liter per minuut. Dat kan je gewoon met een restrictieventiel doen.” Stewitech heeft enorm zijn best gedaan om het project tot een succes te maken, zegt Pons, maar ‘enkele bewoners’ blijven klagen. En niet alleen over het warm tapwater, maar ook over de verwarming. “Zij waren het oude collectieve systeem gewend, waarbij individuele regeling wel gewoon mogelijk was. Maar iedereen weet dat dat met een warmtepomp niet gaat. En dat is ook nooit beloofd. Daar hebben wij waterdichte bewijzen voor.” Volgens Pons was het beter geweest als de buurt gewoon op de collectieve voorziening was blijven zitten. “Ik heb dat voorgesteld, maar toen wij betrokken werden, in 2014, toen was dat al een gepasseerd station. Voor de helft van het geld had ik het goed gekregen. Dat weet ik wel zeker.”